İçe Dönük ve Dışa Dönük Kişilik ile Kariyer Arasındaki İlişki

Baltaş Grubu

Toplumda kariyer başarısı çoğu zaman bir tür sosyal kabul ölçütü olarak görülüyor. Kariyer, bireyin statüsünü ve kimliğini temsil eden en önemli alanlardan biri haline geliyor. Bu yüzden insanlar seçim yaparken sadece kendi ilgi ve eğilimlerini değil, toplumun “saygın” bulduğu meslekleri de dikkate alıyor. Buna ek olarak ekonomik gelir, iş güvencesi, aile ve sosyal çevre gibi faktörler de planlamada öne çıkıyor.¹

Ne var ki kariyer seçiminde sık göz ardı edilen bir etken var: Kişilik özellikleri. Oysa kişilik, bir bireyin iş ortamında nasıl performans göstereceğini, hangi koşullarda motive olacağını ve ne kadar tatmin yaşayacağını belirleyen çok kritik bir unsur.^2,3 Özellikle içe-dışa dönüklük burada öne çıkan boyutlardan biri. Tek başına bir kuram değil ama Jung’un tipoloji yaklaşımıyla başladı, sonra Eysenck’in kişilik modeli⁴ ve Beş Faktör Kuramı⁵ gibi yaklaşımlarda da temel boyutlardan biri olarak kabul edildi. Bu boyutun kariyerle ilişkisi de literatürde sıkça vurgulanıyor: Mesela dışa dönük bireyler sosyal etkileşim gerektiren alanlarda daha başarılı olurken^6,7 içe dönük bireyler ise derin odaklanma ve bağımsız çalışmayı gerektiren alanlarda öne çıkabiliyor.⁸

Kariyer seçiminde kişilik özelliklerinin göz ardı edilme nedenleri

Kariyer seçiminde kişiliğin önem sıralamasında geriye düşmesi hem bireysel motivasyonu hem de uzun vadeli iş memnuniyetini sürdürmek açısından olumsuz sonuçlar doğurabilir. Bunun birkaç öne çıkan nedeni vardır:

• Toplumsal ve ailevi beklentiler: Bireyler çoğu zaman prestijli veya yüksek gelirli mesleklere yönlendirilir.¹
• Öz-farkındalık eksikliği: Savickas’ın belirttiği gibi, bireyler kişiliklerinin iş yaşamına etkilerini tanımadıklarında içsel eğilimlerden çok dışsal ödülleri önceliklendirir.²
• Yanıltıcı varsayımlar: “İşi öğrendikçe seveceğim” düşüncesi, kişilik-iş uyumunun önemini gölgeleyebilir.⁹
• Eğitim ve iş piyasası faktörleri: Sistemler genellikle kişilikten ziyade bilişsel performans ve akademik başarıya odaklanır.³ Bu nedenle, birey dışarıdan başarılı görünse bile, kişilikle uyumsuz bir kariyer seçimi içsel tatminsizlik ve tükenmişliğe yol açabilir.

Kişilikte içe-dışa dönüklüğün rolü

İçe-dışa dönüklük yalnızca bir iletişim tarzı değildir; bireyin enerjisini nereden aldığı, hangi ortamlarda motive olduğu ve nasıl iş ilişkileri geliştirdiğiyle ilgilidir.⁵

• İçe dönük bireyler enerjilerini iç dünyalarından alır; seçici sosyal etkileşimleri tercih eder ve derin odaklanma gerektiren işlerde yüksek performans gösterebilirler.
• Dışa dönük bireyler enerjilerini çevrelerinden alır; sosyal ortamlarda daha rahat hisseder, iletişim ve liderlik rollerinde başarılı olabilirler.⁶

Burada unutulmaması gereken nokta, kişilerin her durumda “tamamen içe dönük” ya da “tamamen dışa dönük” olmak zorunda olmamasıdır. Kişilik, bağlama ve koşullara göre davranışa yansır; aynı kişi bazı ortamlarda daha sosyal davranabilirken, başka bir durumda daha mesafeli bir tutum sergileyebilir.

Kişilik-kariyer uyumsuzluğu

Kişilik özellikleriyle uyumlu olmayan kariyer seçimleri, uzun vadede tatminsizlik doğurur.

• İçe dönük birey sosyal etkileşimin yoğun olduğu satış veya halkla ilişkiler gibi mesleklere yönlendirildiğinde, başlarda statü ve gelirden motive olsa da uzun vadede sürekli iletişim zorunluluğu tükenmişlik yaratabilir.
• Dışa dönük birey ise tek başına çalışma ve sürekli odaklanma gerektiren muhasebe veya veri analizi gibi işlerde motivasyon kaybı yaşayabilir ve yalnızlık hissi artabilir.

Bu nedenle kişilik-iş uyumu sağlanmadığında performans düşer, tatmin azalır ve birey kariyer değişikliği arayışına girebilir.⁹

İdeal kariyer eşleşmeleri

Holland’ın RIASEC modeli ve güncel araştırmalar bu eşleşmeleri desteklemektedir:

• İçe dönükler için: Holland’ın artistic ve investigative tiplerine uygun meslekler (ör. yazarlık, araştırma, yazılım geliştirme) daha uygun olma eğilimindedir.⁸
• Dışa dönükler için: Holland’ın social ve enterprising tipleriyle örtüşen meslekler (ör. satış, insan kaynakları, öğretmenlik) daha uygun olabilir.^6,7

Sonuç

Kişilik özellikleri, kariyer başarısı ve tatmininde temel belirleyici faktörlerdir. Holland’ın meslek–kişilik uyumu yaklaşımına göre, yalnızca neyi iyi yaptığınız değil—aynı zamanda kendinizi hangi tür çalışma ortamlarında enerjik hissettiğiniz de meslek tercihinizi belirlemelidir. Judge ve arkadaşlarının yaptığı araştırmalar da, kişilik–iş uyumu doğru olduğunda hem iş performansının hem mesleki tatminin arttığını göstermektedir.⁶

Başarı yalnızca dışsal kriterlerle değil, bireyin kişiliğini tanıyıp buna uygun seçimler yapmasıyla mümkündür. Her kişilik tipi iş dünyasında farklı bir boşluğu doldurur; önemli olan bireyin hangi boşluğu en iyi doldurduğunu fark etmesidir. Asıl önemli olan, kişilik özelliklerinizi tanıyarak “nerede kendinizi hem motive hem rahat hissediyorsunuz?” sorusuna dürüstçe yanıt verebilmektir. Bu konuda daha fazla bilgi edinmek için Kaynak Dergimizin “Motivasyon” sayısını okuyabilir, bu sayıya https://kaynakbaltas.com/dergiler/motivasyon/ adresinden ulaşabilirsiniz.

Kaynakça:

1. Super DE. A lifespan, life-space approach to career development. J Vocat Behav. 1990;16(3):282–98.
2. Savickas ML. The theory and practice of career construction. In: Brown SD, Lent RW, editors. Career development and counseling. Hoboken (NJ): John Wiley & Sons; 2005. p. 42–70.
3. Brown SD, Lent RW. Career development and counseling: Putting theory and research to work. 2nd ed. Hoboken (NJ): John Wiley & Sons; 2013.
4. Eysenck HJ. The biological basis of personality. Springfield (IL): Thomas; 1967.
5. Costa PT, McCrae RR. Revised NEO personality inventory (NEO-PI-R) and NEO five-factor inventory (NEO-FFI). Odessa (FL): Psychological Assessment Resources; 1992.
6. Judge TA, Bono JE, Ilies R, Gerhardt MW. Personality and leadership: A qualitative and quantitative review. J Appl Psychol. 2002;87(4):765–80.
7. Grant A. Give and take: A revolutionary approach to success. New York: Viking; 2013.
8. Cain S. Quiet: The power of introverts in a world that can’t stop talking. New York: Crown Publishing; 2012.
9. Holland JL. Making vocational choices: A theory of vocational personalities and work environments. 3rd ed. Odessa (FL): Psychological Assessment Resources; 1997.